ლათინური ენა/გრამატიკა/არსებითი სახელის ბრუნება

ბრუნვები

ლათინურ ენაში გვაქვს 6 ბრუნვა: Nominativus - სახელობითი, Genetivus - ნათესაობითი, Dativus - მიცემითი, Accusativus - აკუზატივი, Ablativus - აბლატივი (ადგილმდებარეობითი ბრუნვა), Vocativus - წოდებითი.

ლათინური ნომინატივი გამოიყენება ზუსტად ისევე როგორც ქართული სახელობითი, იგივე შეგვიძლიათ ვთქვათ ნათესაობით ბრუნვაზეც.

დატივი, ანუ მიცემითი, ლათინურში როგორც ქართულში გამოიყენება ერთი გამონაკლისის გარდა, მიცემით ბრუნვაში ჯდება მხოლოს ირიბი დამატება, პირდაპირი კი აკუზატივში.

აკუზატივის ანალოგიური ბრუნვა ქართულში არ გვაქვს. აკუზატივში ჯდება პირდაპირი დამატება.

აბლატივი გამოიყენება ადგილმდებარეობის, დროის, მიმართულების, მოქმედი პირის აღსანიშნავად.

ლათინური ვოკატივი ქართული წოდებითი ბრუნვის ანალოგიურია, გამოიყენება მიმართვისას.

ბრუნვის ტიპები

ლათინურ ენაში არსებითი სახელის ბრუნვის ხუთ ტიპს განასხვავებენ. არსებითი სახელების დაყოფა ბრუნვის ტიპებად ხდება მათი დაბოლოებების მიხედვით.

პირველი ბრუნება

პირველ ბრუნვას მიეკუთვნება არსებითი სახელები დაბოლოვებით -a. ამ ბრუნვას მიეკუთვნება ყველა მდედრობითი სქესის არსებითი სახელები, თუმცა ყველა -a-ზე დაბოლოებული არსებითი არაა მდედრობითი სქესის.

porta magna - დიდი ჭიშკარი port- მხოლობითი magn- მხოლობითი port- მრავლობითი magn- მრავლობითი Nominativus porta magna portae magnae Genetivus portae magnae portarum magnarum Dativus portae magnae portis magnis Accusativus portam magnam portas magnas Ablativus porta magna portis magnis Vocativus porta magna portae magnae

მეორე ბრუნება

მეორე ბრუნვის მამრობითი სქესის არსებითი სახელები მთავრდება -us, -er-ზე და საშუალო სქესისანი -um-ზე დასრულებული. გამონაკლისია vir (კაცი).

amicus magnus - დიდი მეგობარი amic- მხოლ. magn- მხოლ. amic- მრავლ. magn- მრავლ. Nominativus amicus magnus amici magni Genetivus amici magni amicorum magnorum Dativus amico magno amicis magnis Accusativus amicum magnum amicos magnos Ablativus amico magno amicis magnis Vocativus amice magne amici magni

puerus magnus - დიდი მეგობარი puer- მხოლ. magn- მხოლ. puer- მრავლ. magn- მრავლ. Nominativus puer magnus pueri magni Genetivus pueri magni puerorum magnorum Dativus puero magno pueris magnis Accusativus puerum magnum pueros magnos Ablativus puero magno pueris magnis Vocativus puer magne pueri magni

-um-ით დამთავრებული საშუალო სქესის არსებითი სახელები შემდეგნაერად იბრუნება, როგორც ხედავთ, ცოტა განსხვავებულია მამრობითი სქესის არსებითი სახელების ბრუნებისაგან.

donum magnum - დიდი საჩუქარი don- მხოლ. magn- მხოლ. don- მრავლ. magn- მრავლ. Nominativus donum magnum dona magna Genetivus doni magni donorum magnorum Dativus dono magno donis magnis Accusativus donum magnum dona magna Ablativus dono magno donis magnis

მესამე ბრუნება

მესამე ბრუნების სახელები მიეკუთვნებიან სამივე სქესს და აქვთ მრავალგვარი დაბოლოება მხოლობით სახელობით ბრუნვაში. ამ ბრუნვის სახელებს აერთიანებთ მხოლობითი რიხცვის ნათესაობით ბრუნვაში -is სუფიქსი. ამიტომ მნიშვნელოვანია ამ სიტყვების ნათესაობითი ბრუნვის დამახსოვრებაც. ფუძის დასადგენად ჩამოაცილეთ არსებით სახელს ნათესაობით ბრუნვაში ბრუნების ნიშანი.

მხოლობითი რიცხვი rex m. მეგე reg- virtus f. სიმამაცე virtut- homo m. ადამიანი homin- corpus n. ტანი corpor- M./F. სუფიქსები N. სუფიქსები Nom. rex (reg-s) virtus homo corpus - - Gen. regis virtutis hominiis corporis is is Dat. regi virtuti homini corpori i i Acc. regem virtutem hominem corpus em - Abl. rege virtute homine corpore e e Voc. rex virtus homo corpus - -

მრავლობითი რიცხვი rex m. მეგე reg- virtus f. სიმამაცე virtut- homo m. ადამიანი homin- corpus n. ტანი corpor- M./F. სუფიქსები N. სუფიქსები Nom. reges virtutes homines corpora es a Gen. regum virtutum hominium corporum um um Dat. regibus virtutibus hominibus corporibus ibus ibus Acc. reges virtutes homines corpora es a Abl. regibus virtutibus hominibus corporibus ibus ibus Voc. reges virtutes homines corpora es a

როგორც ცხრილიდან ჩანს, პირველი და მეორე ბრუნებებისგან განსხვავებით, მესამე ბრუნების არსებითი სახელების სქესის გარჩევა არაა ასე ადვილი. ამისთვის არსებობს შემდეგი წესები: პირველ რიგში სიტყვის მნიშვნელობიდან გამომგინარე ზოგი შეიძლება იყოს მდედრობითი, ზოგი მამრობითი. შემდეგ წესებს კი თითქმის არ აქვთ გამონაკლისები:

მამრობითი:

-or, -oris (amor, labor; arbor - ხე გამონაკლისია)

-tor, -toris (voctor, scriptor)

მდედრობითი:

-tas -tatis (veritas, libertas)

-tus -tutis (virtus, senectus)

-tudo -tudinis (multitudo, pulchritudo)

-tio -tionis (natio, oratio)

საშუალო:

-us (corpus, tempus, genus)

-e, -al, -ar (mare, animal)

-men (carmen, nomen)

ამრიგად შეცდომების თავიდან ასაცილებლად უმჯობესია სიტყვების სწავლისას ისწავლოთ მათი სქესი.

ყურადღება მიაქციეთ, შესაძლოა მესამე ბრუნების არსებით სახელს თან ახლდეს პირველი ან მეორე ბრუნების ზედსართავი სახელი magnus rex, magni regis; vera pax, verae pacis. მიუხედავად იმისა რომ ზედსატთავის და არსებითი სახელის სქესი, რიცხვი და ბრუნვა უნდა ემთხვეოდეს, მათ შესაძლოა განსხვავებული სუფიქსები ჰქონდეთ. თარგმნისას ასევე ყურადღება უნდა მიაქციოთ იმას, რომ მესამე ბრუნების ზოგი დაბოლოება ემთხვევა პირველი და მეორე ბრუნებების დაბოლოებებს სრულიად განსხვავებულ ბრუნებებში. ამიტომ სიტყვების სწავლისას მნიშვნელოვანია იმის ცოდნაც თუ რომელ ბრუნებას მიეკუთვნებიან ისინი, რათა ტექსტის კითხვისას შეცდომის არ გაიგოთ შინაარსი.